مفهوم استخاره با قرآن و تبیین شرائط فقهی آن

نویسنده: روح الله راسل

باسمه تعالی
معنای استخاره
استخاره به معنای «طلب خیر» از خداوند است. خیرِ انسان به چیزی گفته می شود که در این دنیا ممکن است خوشایند یا ناخوشایند او باشد ولی در قیامت که حقایق روشن می شود، معلوم خواهد شد که به نفع انسان بوده است.
تفاوت استخاره با استنفاع
«استخاره، طلب خير است نه استنفاع(طلب نفع مادي) تا اگر نفع مادي حاصل نشد، سبب سوء ظنّ به قرآن كريم گردد؛ هرچند که گاهي با نفع مادي همراه مي‏ شود».
تفاوت استخاره با تَفَؤُّل
استخاره با قرآن فقط یک پاسخ دارد: «اِفعَل: انجام بده» یا «لا تفعل: انجام نده» و نه بیشتر؛ بنابراین استخاره با تَفَؤُّل(اطلاع از غیب) متفاوت است. بنابر روایات و فتوای فقها، نباید قرآن را وسیله ای برای «غیب گویی از آینده» قرار داد.
حضرات آیات ذیل بر همین نظرند: مقام معظم رهبری، بهجت، سیستانی و مکارم. بنابراین اینگونه استخاره ها باطل است: آیا فرزندی که در شکم دارم پسر است؟ آیا فلانی دزد خانه ماست؟ عاقبت این معامله یا ازدواج چه خواهد شد؟
استخاره حکم شرعی نمی آورد و فقط رفع تحیر می کند
عمل به جوابِ استخاره واجب نیست و شخص می تواند در صورتی که استخاره خوب آمده، آن را ترک کند، یا در صورتی که بد آمده آن را انجام دهد، هرچند بهتر است مخالفت نکند. مراجع ذیل بر همین نظرند: حضرات آیات امام خمینی، مقام معظم رهبری، گلپایگانی، بهجت، سیستانی، جوادی آملی و مکارم.

استخاره در «امرِ خدا» غلط است
بر اساس آیه 5 سوره طلاق «امرُ الله» یعنی امور اعتقادی و احکام نازل شده از سوی خدا(مثل واجبات و محرمات)، جایگاه استخاره نیست، کما اینکه جای مشورت نیز ندارد. بنابراین استخاره در این امور غلط است: آیا فلان شخص، همان یمانیِ موعود است؟ جنین خود را سقط کنم؟ از فلانی ربا بگیرم؟
استخاره در موردی که جای آن نیست، انسان را سزاوار گمراهی می کند
اگر در موضعی استخاره کند که نباید استخاره نماید(مثل ترک واجب یا انجام حرام یا امور اعتقادی) استحقاقِ اِضلالِ الهی را می یابد، یعنی سزاوار است که خداوند، به واسطه این سوء استفاده ای که از قرآن کرده، او را به وسیله قرآن گمراه کند؛ بنابراین ممکن است کسی برای انجام حرام یا ترک واجب استخاره بگیرد و جواب «خوب» دریافت کند! درست است که قرآن کتاب هدایت است اما بر اساس آیه 26 سوره بقره، کسانی هم هستند که استحقاق گمراهی با این کتاب هدایت را می یابند که سوء استفاده کنندگانِ از قرآن، می توانند داخل در همین افراد باشند.
استخاره مربوط به «امر مردم» و در موضع تحیّر است
بر اساس آیه 159 سوره آل عمران و آیه 38 سوره شوری، در امور مهمی که «امر مردم» است(نه امور الهی) باید چهار مرحله را طی نمود: اول مشورت، دوم تأمل کافی، سوم تصمیم بر انجام یک نظر و چهارم توکل بر خدا و انجام آن.
جایگاه استخاره فقط در مرحله سوم است یعنی اگر انسان بعد از مشورت و بررسی و فکر و تأمل، به جایی نرسید و مثلاً میان دو نظر مردّد و متحیّر شد، می تواند با قرآن استخاره کند.
بنابراین، استخاره فقط در امور مباح جایز است و نه واجب یا حرام؛ همچنین استخاره باید بعد از مشورت و تفکر انجام شود به این صورت که اگر انسان بعد از این امور همچنان «متحیّر» ماند، می تواند با قرآن استخاره کند. حضرات آیات ذیل بر همین نظرند: امام خمینی، مقام معظم رهبری، تبریزی، بهجت، سیستانی و مکارم.
بنابراین استخاره با قرآن توسط افراد ذیل بی معناست: کسی که مشورت نگرفته، کسی که بر روی نظراتِ مشاوره دهندگان تفکر نداشته، کسی که مشورت و تفکر داشته و به نتیجه هم رسیده(متحیر نیست).
استخاره برای رفع حیرت است بنابراین تکرار آن بی معناست
استخاره با قرآن، برای رفع حیرت است و این امر با یک بار استخاره کردن برطرف می شود، لذا تکرار استخاره بی معناست مگر آنکه بعد از مدتی شرایط مورد استخاره تغییر کند. حضرات آیات ذیل بر همین نظرند: مقام معظم رهبری، بهجت، سیستانی و مکارم.
روایات استخاره با قرآن ضعیف اند ولی نیازی به قوت آنها نیست
آیت الله جوادی آملی می نویسند: «لازم است عنايت شود كه افزون بر اينكه ممكن است اين روايات براي بعضي مفيد اطمينان باشد، در همه امور و موضوعات نيازمند روايت صحيح اعلايي نيستيم، بلكه در مانند استخاره که براي رفع حيرت و طلب خير كردن است، حديث ضعيف كفايت مي‏ كند؛ به علاوه، بسياري از بزرگان و علما هم استخاره مي‏ كرده اند».

برخی از استخاره هایی که قطعاً در دین ما وجود دارد
دعای استخاره مثل دعای 33 صحیفه سجادیه؛
استخاره در نماز شب: در روایت است که برای آنکه خداوند «خیر» را در امورت جاری کند در رکعت آخر از نماز شب(وَتر)، صد و یکبار بگو: «اَستَخیرُ اللهَ بِرَحمَتِه».
مشورت با خدا: در روایت است که هرگاه خواستی از کسی مشاوره بگیری، قبلش از خدا مشورت بخواه به این صورت که صدبار بگو: «اَستَخیرُ اللهَ» که اگر چنین کنی، خداوند خیر تو را بر زبان آن مُشاوِری که دوستش دارد، جاری می کند.
کسانی که زیاد با قرآن استخاره می کنند، راه درستی نمی روند
آیت الله جوادی آملی: «بزرگان فقها نيز بيشتر با دعاي استخاره[دعای 33 صحیفه سجادیه] سروكار دارند و به ندرت [با قرآن یا تسبیح] استخاره مي‏كنند». بنابراین کسانی که زیاد استخاره می کنند(مثلاً هفته ای یک یا چندبار) باید بدانند که خلاف منهج قرآن و دین و سیره علما عمل می نمایند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

نوزده − 18 =